Önceki yazımı, Abdirrahmân el-Uleymî el-Makdisî’nin, “Ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kudüs ve’l-Halîl” adlı kitabını zikrederek bitirmiştim.

Diyanet’in İslam Ansiklopedisi’nde el-Üleymi ile ilgili maddeyi yazan Abdülkerim Özaydın, Kudüs ve el-Halil tarihiyle ilgili de şu bilgileri vermiş:

“Müellifin Vâkıdî, Ya‘kubî, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Ali b. Hüseyin el-Mes‘ûdî, Ebü’l-Kāsım İbn Asâkir, Üsâme b. Münkız, İmâdüddin el-İsfahânî, Yâkūt el-Hamevî, İzzeddin İbnü’l-Esîr, İbn Fazlullah el-Ömerî ve özellikle İbn Sürûr el-Makdisî ve Süyûtî gibi tarihçi ve coğrafyacıların kitaplarına ve kendi müşâhedelerine dayanarak yazdığı bu eser, yaratılıştan 900 (1494-95) yılına kadar Kudüs ve civarında meydana gelen olayları ve bu şehirlerle ilgili diğer bilgileri ihtiva eder. (…)

İki cilt olan eserin I. cildinde peygamberler tarihi, Kudüs’ün kuruluşu ve tarih boyunca aldığı isimler, Hz. Peygamber ve mi‘rac, Hz. Ömer ve Kudüs’ün fethi, Abdülmelik b. Mervân’ın yaptırdığı Kubbetü’s-sahre, Kudüs’ü ziyaret eden sahâbî ve tâbiîler, Kudüslü meşhur bilginler, Fâtımîler, Haçlılar döneminde ve Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin vefatına kadar Eyyûbîler devrinde Kudüs ve çevresinde cereyan eden olaylar anlatılmaktadır.

II. ciltte Mescid-i Aksâ, Kudüs’teki diğer mescid ve medreseler, zâviyeler, mahalleler ve Memlük Sultanı Kayıtbay devrine (1468-1496) kadar el-Halîl şehrinin tarihi, Kudüslü âlimler ve burada kadılık yapanlar hakkında bilgi verildikten sonra Kayıtbay devri sonuna kadar meydana gelen olaylar anlatılmaktadır.”

İşin ilginç yanı, çok uzağımızdaymış gibi görünen söz konusu kitabın, kendisine hemen dokunabileceğimiz kadar yakınımızda olması: Süleymaniye, Esad Efendi, Hamidiye ve Laleli kütüphanelerinde yazma nüshaları var. Mısır’da (1866), müsteşrik H. Sauvaire tarafından da Fransızca tercümesiyle (Histoire de Jérusalem et d’Hébron depuis Adam jusqu’à la fin du XV’eme siècle, Fragments de la chronique de Moudjiraddyn) birlikte Paris’te (1876), 70’li yıllarda Necef, Amman ve  Kum’da, Kâmil Cemîl el-Aselî tarafından yapılmış bir zeyli de  yine Amman’da (1985) yayınlanmış.

“Ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kudüs ve’l-Halîl” üzerinde bunca durmamın nedeni, Kudüs konusundaki bilgi(lendirme) çabamızın, İşgalci İsrail’i telin etme kültürüyle eş düzeyde gelişmediği, son derece eksik bırakıldığıdır. Maalesef bu yüzden, şimdi “Kudüs hakkında ne okuyalım” sorusuna verebileceğimiz cevapta yüzümüzü ağartacak bir tablo ortaya çıkmamaktadır.

Gerçi, bu soruyu soracakların büyük bir bölümünün “Yüz soruda Kudüs” vb. popüler kitapların bilgisini talep ediyor olma ihtimalleri de yüksektir. Ancak gündelik hayatımızın bir parçası (siyasi bilincimizin yenilenme merkezi) haline gelen Batı Şeria / Kudüs / Gazze (topluca: Filistin) olaylarından baktığımızda, konunun yüksek entelektüellik taslanacak halde olmadığını, her tür bilgiye muhtaç olduğumuzu ifade etmemiz gerekir.

Buna yaslanarak, ilk anda (içerikleri hakkında bir hüküm belirtmeksizin) mezkur soruyu sorabilecek olanlara şu kitapların sadece jenerik bilgisini iletmek isterim:

-Jerusalem – Stone and Spirit, Dan Bahat, Shalom Sabar (Desenler: Joseph Jibri), Keter Press, Jerusalem 2013

-The Dream of Jerusalem (Lewis Larsson and the American Colony Photographers), Mia Grönndahl, Journal, Stockholm 2005

-Osmanlı Kudüs’ünde Loncalar, Amnon Cohen, Çev.: Z. Kurşun, Z. el-Hüseyni, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003

-Kudüs – 17. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağında Toplum ve Ekonomi, Dror Ze’evi, Çev.: Serpil Çağlayan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000

-Mekke Medine ve Kudüs’ün Faziletleri, Muhammed el-Yemeni, Haz.: Gamze Beşenk, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2017

-Hatıralar, Cemal Paşa, Haz.: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015

-Kudüs Yolculuğu, Mihail Macarov, Çev.: Hüseyin Mevsim, Kitap Yayınevi, İstanbul 2015

-Kudüs – Bir Şehrin Biyografisi, Simon Sebag Montefiore, Çev.: Cem Demirkıran, Pegasus Yayınları, İstanbul 2016

-Kalbim Kudüs’te Kaldı, Ahmet Turgut, Kapı Yayınları, İstanbul 2017

-Kudüs Tapınağı, Simon Goldhill, Çev.: İbrahim Şener, Doruk Yayınları, İstanbul 2011

-Üç Kitaplı Kentler – 19. Yüzyıl Fotoğraflarında Kudüs ve Kutsal Topraklar, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü (Editör: Ekrem Işın, Fotoğraf Albümü), İstanbul 2008

-Jerusalem Skyline, Duby Tal, Moni Hamarati, (Fotoğraf Albümü) Steimatzky, 2007

-The Revelation of Stones, Osama Silwadi, (Özel yayın, Fotoğraf Albümü) Palestine 2014

-Wonders of the Holy Land, Steimatzky

Anlatılan Selahaddin Eyyübi ise konu zorunlu olarak Kudüs olacağından, elimin altındaki şu dört kitabı da bu listeye eklemek isterim:

-İbretler Kitabı, Usame ibn Münkız, Çev.: Yusuf Ziya Cömert, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2012

-Selahaddin Eyyübi, Cemal Toksoy, Fatma Toksoy, Şule Yayınları, İstanbul 2015

-Geçmişin ve Geleceğin Hükümdarı Selahaddin Eyyübi, John Man, Çev.: Ekin Duru, Say Yayınları, İstanbul 2016

-Selahaddin – Kutsal Savaşın Politikaları, Malcolm C. Lyons, D:E.P. Jackson, Pınar Yayınları, İstanbul 2006

Bundan önceki iki yazımda da belirttiğim gibi, Filistin ve Kudüs hakkında en geniş tarihi bilgilerin Tora’da yer aldığını ve Müslüman seyyahlardan Evliya Çelebi, el-Ömeri, el-Makdisi, İbn Cübeyr ve İbn Battuta’nın seyahatnameleriyle, İbnü’l-Esir’in  “el-Kamil fi’t-Tarih / İslam Tarihi’nde (Çev.: Heyet, Hikmet Neşriyat, İstanbul) en doğru kayıtların işlendiğini yeniden vurgulamalıyım.

Kudüs’le ilgili tarihi ve güncel bilgilerin, asıl Kudüs’ün kendisinden, Beytü’l-makdis’i ve eski (sur içi) Kudüs’ü oluşturan taşlardan teyit edilerek gereğince kuşanılabileceğini hatırlatmanın artık bu bahiste zait olacağını düşünüyorum.

Çünkü Kudüs, hemen yanı başınızda.

Kuş kadar canı ve gayreti olanların da ulaşabilecekleri bir yakınlıkta!