Hurma, zeytin, incir, üzüm meyvelerin sultanları olarak adlandırılır. Sebzelerin şehinşahı ise domatestir! Her şeyden evvel şunu belirtelim ki, domates yaz sebzesidir ve kışın yenilmesi istenmez. Çünkü o da yeşil fasulye, patlıcan, salatalık gibi serinletici özelliğe sahip olduğundan kış sebzesi değildir. Domatesten kışları salça olarak bir aroma verici ve renklendirici olarak istifade edilmelidir. İlla kışın da domates yemek isterseniz, seralarda üretilenleri değil, yazdan saklayacağınız mevsim domatesini yiyebilirsiniz. Bunun saklama usûlü eski kitaplarda şöyle anlatılır:
“Sağlam, berelenmemiş yeşilimtrak domatesleri birazcık sapı ile koparınız. Sıkı örülmüş bir sepetin içine birkaç tabaka gazete kâğıdı sarınız. Domatesleri sepetin içine istif ediniz, üstünü kâğıtlarla örtünüz. Yahut biraz saman, birbirine temas etmeyecek şekilde domates koyup sepeti bu şekilde doldurunuz. Sepetin üstünü ve yan taraflarını içine bir şey sızdırmayan, muşamba, yelken bezi veya benzer bir malzeme ile sarınız. Toprağı kazıp mezar gibi bir çukur yapınız, sepetleri bu çukurun içine koyunuz, toprakla örtünüz ve yahut mezar gibi tahta koyarak kapatınız. 2-3 ay sonra açarsanız yeşil domateslerin kızardıklarını, taptaze olduklarını göreceksiniz.”
DOMATESDEKİ VİTAMİNLER
Domateste antioksidan olan C vitamini; bağışıklık sistemi, cilt dokularının canlılığı ve göz fonksiyonları için gerekli olan A vitamini; kan yapımında, sinir sistemi işlevlerinde ve pek çok metabolik süreç için gerekli olan B vitamini bolca bulunur.
Normal bir gelişim ve sağlık için ihtiyaç bir madde olan, hücreler arası besin taşınmasında gerekli olan potasyum açısından da zengindir. Potasyum eksikliği kasların zayıflamasına, kramplara ve hissizliğe yol açar. Bu tür etkiler, potasyumlu yiyecek ve içecekler tüketildikten hemen sonra düzelir. Potasyum ayrıca kalp sağlığı açısından da büyük önem taşır. Bu nedenle mevsiminde tabiî / geleneksel / atalık tohumlarından, sentetik gübresiz elde edilmiş domatesleri besmele ile ilaç niyetine yemek gerekir.
KANSERDEN KORUR
Tabiri caizse bir domates likopen deposudur. Her kırmızı renkli sebze ve meyvede bolca olan likopen, insan vücudunda bulunan en yaygın karotenoiddir ve en güçlü karotenoid antioksidanlardan biridir. Likopenler insanı kanserden korurlar. Hepimiz biliriz ki, vitaminler, mineraller, vücudumuzu besler ve hayatiyetin devamını sağlarlar. Bu yüzden yenilen meyve sebzelerin şeklinden ziyade besin değeri önemlidir.
Ne yazık ki, zamanımızda çarşı pazarda satılan raf ömrünü uzatmak için etkili hâle getirilen, sentetik yollarla büyütülen domateslerin besleyici olmadığını artık yedi düvel biliyor ama bu çirkef düzeni değiştirmek için de hiçbir şey yapılmıyor.
KİMLER DOMATES YİYEMEZ?
Eskiden bazı kimselerin domates yememesi söylenirdi. Ama bu doğru değil. Çünkü domatesin zararlı olduğuna dair hiçbir veri yoktur. Romatizma hastaları, diyabetliler bolca domates yemelidirler. Etle birlikte yenildiğinde etteki bazı zararlı maddelerin zararını yok eder. Bu yüzden etli yemeklerde domates mutlaka yer almalıdır.
Dr. Hafız Cemal diyor ki: “Domates mideyi tembih (ikaz) eder. İştahı arttırır. Domatesin en makbulü taze olanıdır. Vitaminleri dipdiri olduğundan çiğ halinde yemek çok faydalıdır. Çünkü pişirilmiş, kaynatılmış domatesin terkipleri kısmen bozulur. Bazı vitaminleri harap olur. Bu cihetle insana daha az fayda verir. Çiğ domatesin güzel zeytinyağı ve bolca limon ile yapılan salatası insana ne kadar iştah verir. Kemale gelmiş, etli, büyücek domateslerin içine hâliki tabiat sanki tuzunu, limonunu, salçasını yerleştirmiş gibi yendikçe yeniyor mübarek!”
YEMEDEN ÖNCE
Domatesler yenmeden önce çok iyi yıkanmalıdır. Midesi naif olanlar kabuklarını soyabilir. Olmayanlar ise kabuğuyla yemeli. Çünkü kabukların hazmı zordur. Çok defa hassas bağırsakları tahriş eder, örseler, zedeler. Özellikle de raf ömrü uzatılmak için kabukları meşin gibi kalınlaştırılan domatesler asla yenilmemelidir.
EKMEĞİN İKİ KATIĞI
Yazları kaliteli bir ekmek, bekletilmiş deri tulumu, domates ve tuz varsa o sofra sultan sofrasıdır. Daha iyisini aramayın bulamazsınız. Amma ilk şartımız bunların kendilerinin tabii cinsten olanlar olmasıdır.
Hafız Cemal bu bahiste şunları yazmış: “Üzümle peynir ne güzel yenir. Karpuzla peynir ne lezzetle yenir. Domatesle peynir yendikçe yenir!”
BEBEKLERE DOMATES SUYU
Yazın sıcaklarında özellikle de öğle sıcağında bolca sadece domates yenilmeli, ya da bolca suyu içilmeli. Bebeklere ara sıra (1-2) kahve kaşığı domates suyu içirtmeli ki, zayıf kalmasın! Kemik hastalığına uğramasın ve dişleri çabuk çıksın.
Çocuklarımızı küçük yaştan itibaren taze domates ve yumurta yedirmeye alıştırmalı! Zayıf, kansız, cılız, solgun çocuklara, gençlere ve hatta ihtiyarlara bile şifa niyetine domates yedirmelidir.
DOMATESİN DİĞER FAYDALARI
Eskiden domates için batıda “aşk elması” denilirmiş. Messegue diyor ki: “Bazı kimseler, içindeki asit yüzünden domates yemeye korkarlar. Midesi zayıf olanların domatesi pişmiş olarak değil, çiğ yemeleri doğru olur. Ama domatesteki bu asit bir yerde de faydalıdır. Madensel tuzlar ve vitamin zenginliğine bu asit de eklenince domates midedeki asitlenmeye, pekliğe karşı güçlü bir ilaç durumuna geçer. Kanı temizler, üreyi azaltır, böbreklerdeki taşları düşürür, damla ve romatizmaya iyi gelir. Damla hastalığı çekenlere ve romatizmalılara yazın domatesin olgun zamanında her sabah büyük bir bardak domates suyu içmelerini öğütlerim. Kokusunun keskinliğini gidermek için de bardağınıza bir miktar kereviz suyu ekleyebilirsiniz.”
DOMATES BÖCEK JANDARMASIDIR
Domates yaprakları keskin kokusundan ötürü böcekleri uzaklaştırır. Sebze bahçelerinde domates jandarmalık yapar. Evinizin her odasına bir demet kurutulmuş domates yaprağı koyunuz. Köylerde böyle yapanları çok gördüm. Bütün evi haşere ilacından geçirmektense böylesi sizin için daha hayırlı olur.
Domates yaprağı böcek ısırmalarına da çok iyi gelir. Bir yerinizi herhangi bir böcek sokacak olursa, hemen bahçeye koşup bir domates yaprağı koparın ve ısırılan yeri bu yaprakla güzelce ovuşturun. Arı sokmalarında ise domatesin koruğu ısırılan yere konularsa şişmeyi engeller. Maydanozun da aynı işte kullanılabileceğini unutmayın.
