Yer elmasına benzeyen zencefil sıcak ülkelerde yetişen güzel kokulu, otsu bir bitkidir. Itırlı kök sapları tıpta kullanılan ve yağı çıkarılan bu şifalı bitki, son zamanlarda âdeta yeniden keşfedildi. Hem baharat, hem de tıbbî bir nebat olan zencefilin beyaz ve esmer olmak üzere iki türü vardır. Toprak içinde büyüyen meyve, kuru ve yaş olarak da kullanılır. Kurutulurken kabuklarından ayrılmazsa elde edilen zencefil esmer olur. Saplar kurutulmadan önce kabukları soyulursa elde edilen zencefil beyaz olur.
Hoş kokulu ve iştah açıcıdır. Yemek ve içecekler, mürekkep karışımlar, şuruplar ve hatta tatlılarda kullanılır. Bazı ülkelerde çay, ıhlamur ve kahveye bile eklenir. Antioksidan özelliği nedeniyle özellikle kışların vazgeçilmezidir. Sindirimi kolay olup mideyi bozmaz, ekşilik yapmaz. Tükürüğü artırır, vücudu terleterek toksin atışını sağlar. Gaz sancılarına iyi gelir.
Zencefil hakkında Marifetname’de şunlar yer alır: “Cinsî isteği artırır. Karaciğer ve midenin soğukluğuna uygun gelir. Onunla mide rutûbeti gider. Tabiat dahî yumuşaklık bulur. Onun kullanılması yarımdan iki dirheme kadar faydalı olur.”
FAYDALARI
Günümüzde zencefilin faydaları hakkında hiç bir şüpheye yer bırakmayacak kadar çok sayıda çalışma yapılmıştır.
■ En önemli kullanım sahası, bulantı ve kusmanın tedavisi, ishal, mide ve bağırsak gazı, hazımsızlık, kasılma tarzı ağrıların giderilmesi, iştah açma, idrar miktarının artırılması, romatoid artrit ve kanser tedavisidir.
■ Safra salgısını artırması nedeniyle bilhassa yağlı yemeklerden sonra sindirime yardımcı olmakta, sancıyı gidermektedir.
■ Yangı giderici etkisi nedeniyle artrit gibi yangılı hastalıklarda şikâyetlerin hafifletilmesinde kullanılır.
■ Bilhassa hamilelik bulantıları ve taşıt tutmasında kullanılmaktadır.
■ Limon ve bal eklenmiş sıcak çayı soğuk algınlığında, boğaz ağrısında ve öksürüklerde bire bir etkilidir.
■ Kanser hastaları için uygulanan ve hastalıktan daha ağır neticeleri olan kemoterapinin etkisini azaltma, ilaçların yol açtığı bulantı ve ameliyat sonrası anestezinin neden olduğu bulantının bastırılmasında yararlanılmaktadır.
■ Kemik romatizması (osteoartrit) hastalarında yangıya bağlı şikâyetlerin hafifletilmesinde yararlı olabilir.
■ Kanser hücrelerine etkisi üzerine laboratuvar çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalarda akciğer, kalınbağırsak, malign melanom, meme, mide, karaciğer, pankreas, yumurtalık kanseri ile lösemi ve lenfoma hücrelerini öldürdüğü gösterilmiştir. Bu nedenle bu kanser türlerinin tedavisinde kullanılır.
■ Ayrıca yumurtalık kanseri hücreleri ile ilgili yapılan bir çalışmada, zencefilin içinde bulunan çeşitli maddelerin kanser hücrelerini öldürdüğü, damarlanmayı azalttığı, ilaç direnci ve tümörün çoğalmasıyla ilişkili olan faktörleri baskıladığı gösterilmiştir. Bu çalışmada özellikle yumurtalık kanserinde zencefilin besin destek tedavisi içinde yer almasının yararlı olduğu belirtilir.
ZENCEFİL ÇAYI
Şikâyetin düzeyine göre 0.25 – 1 gram zencefil tozu üzerine, bir fincan taze kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 15 dakika bekletildikten sonra içilmesi tavsiye edilir. Bekletme anında bardağın ağzı kapalı tutulmalıdır. Taşıt tutması şikâyetlerinin giderilmesinde seyahatin süresine göre 3-4- saat aralıklar ile birer fincan içilebilir.
DOZU VE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Hamilelerde zencefil miktarı günlük 1,5 gramın üzerine çıkarılmamalıdır. Safra salgılanmasını artırdığından, safra kesesi alınmış (siz siz olun safra kesenizi aldırmadan tedavi usullerini deneyin) kimselerde zencefil kullanılması durumunda sırt ve bel hizasında ağrılara yol açabilir. Bu riskli olduğu mânâsına gelmez. Sadece ağrı yapabilir o kadar. Safra ve böbrek taşı şikâyeti olanlar, bunu balık taşı ile tedavi edebilirler. Zencefil bu taşların hareketine neden olabilir.
Aşırı miktarlarda alınırsa, merkezi sinir sitemini baskılayabilir ve kalpte ritim bozukluğuna neden olabilir.
Pıhtılaşmayı azalttığından, pıhtılaşmayı azaltan ilaçlarla birlikte kullanıldığında kanamaya neden olabilir.
Tansiyon düşürücü ilaçlarla kan şekerini azaltan ilaçların etkisini artırabilir.
Mide asidinin üretimini artırdığı için H2 reseptör antagonistlerinin ve proton pompa inhibitörlerinin etkisini azaltabilir.
