Stephanie Sinclair, 1973 doğumlu bir foto muhabir. Chicago Tribune gazetesinde başlayan kariyerine daha sonra freelance olarak devam etmiş, National Geographic, New York Times, Newsweek, Time gibi önde gelen yayın organları için çalışmalar yapmış. Daha çok insan hakları alanında faaliyet gösteriyor. Özellikle ilgisini çeken konu ise çocuk gelinler. Kariyerinin ilk yılları Irak savaşına denk gelen Sinclair, daha sonra ülkesine hemen dönmüyor, bir süre daha Ortadoğu coğrafyasında kalıp özgün çalışmalar yapmayı tercih ediyor. Çocuk gelin olgusuyla ilk karşılaştığı yer Afganistan. 2003 yılında meydana gelen bir dizi olayda kendini yakan kızlar vakasına denk gelince konu ilgisini çekiyor. Afganistan’a vardığında ise şaşırtıcı bir gerçekle yüzleşiyor. “Kendini yakan kızların hemen hepsi çok küçük yaştaydı ve evliydiler. Bazılarının yaşı daha dokuzdu. Evli oldukları adamlarsa epeyce yaşlıydılar” diyeceği gerçekle. 2005 yılına dek orada kalıyor ve erişebildiği tüm vakaları kayıtlara geçiyor. Bu çalışması daha sonra 2010 yılında “Afganistan’da kendini yakma. Bir yardım çığlığı” adıyla sergileniyor. Afganistan’da başladığı çalışmayı Nepal, Etiyopya, Hindistan ve Yemen gibi ülkeler izliyor, uzun soluklu bu çalışmanın sonunda “Çocuk gelinler” serisi 2013 yılında Visa d’Or ödülüne layık görülüyor.
Bu listede bir eksiklik yok mu?
Stephanie Sinclair, ödüle doymayan bir foto muhabir. Basın çalışanlarının rüyalarını süsleyen Pulitzer ödülü bile var. Dünyanın en zorlu coğrafyalarında yıllarca çalışmayı göze alan birisi olarak her türlü takdiri toplamış durumda. Yine de insan sormadan edemiyor. Çocuk gelinler çalışmasını yaparken aklına ülkesi Amerika hiç geldi mi diye. Çalışmalarına bakılırsa gelmediği ortada. Neden acaba? Amerika’da böyle bir sorun yok mu gerçekten?
Bilmediğimiz Amerika gerçeği
New York Times, Stephanie Sinclair’in çalışmalarından üçünü bir seri halinde yayınladı. Yaklaşık bir yıllık aralıklarla yayınlanan serinin adı “Çocuk, Gelin, Anne.” Serinin ilki “Çocuk, Gelin, Anne: Guatemala”, 6 Şubat 2015 tarihini taşıyor. İkinci çalışma “Nepal” 22 Nisan 2016, son çalışma “Nijerya” ise 27 Ocak 2017 tarihli. Bu çalışmaların tümünde geri kalmış, yoksul coğrafyaların çığlığını duymak mümkün. Benzer bir çığlığı, yine New York Times vasıtasıyla 26 Mayıs 2017 tarihinde duyuyoruz. Ama bu çığlık diğer örneklerde olduğu okyanuslar, kıtalar ötesinden gelmiyor. Çok yakından geliyor, Florida sahillerinden…
Sherry Johnson, 11 yaşında. Ailesiyle birlikte gittiği kilisenin müdavimlerinden birisi tarafından istismara uğruyor. Bunu yapan şahıs 20 yaşında bir devlet çalışanı. Olay açığa çıkınca aile nasıl bir karar alacağını bilemiyor. Kilisenin papazına danışma kararı alıyor. Papazın her iki tarafı bir araya getirip ikna etmesiyle evlilik kararı çıkıyor. Önce yasal izin alınıyor, yasal izinde Sherry’nin doğum tarihi kayıtlı. Yani resmi görevliler durumdan haberdar. Zaten Florida eyaletinde evlilik yaşı sınırlaması gibi bir durum söz konusu değil. Aileler izin verdikten sonra, örnekte görüldüğü üzere 11 yaş dâhil, küçük yaşta evlilik olağan karşılanıyor. Bu evliliğin son durumuna gelince, mutlu başlamayan bir hikâyenin mutlu bitmesi o kadar kolay değil. New York Times’ın verdiği bilgiye göre küçük yaştaki kızlarla yapılan evlilikler pek uzun sürmüyor. Olan, daha 11 yaşında kendini istismar eden bir adamla evlendirilen ilkokul öğrencisi Sherry Johnson’a oluyor. Ve New York Times ekliyor. “Belki de şöyle düşünüyorsunuz. Çocuk evliliği mi? Bu olsa olsa Bangladeş ya da Tanzanya’da olur, Amerika’da değil.” Ama bütün bunlar Amerika’da gerçekleşiyor.
Bir garip istatistik
Florida örneği tekil bir vaka düşüncesi uyandırabilir. Ancak öyle değil. Amerika’yı neredeyse kuşatmış bir durumdan bahsediyoruz. İstatistikler öyle diyor. Rakamların diline bakılırsa 2000-2010 yılları arasında ülke genelinde 167 bini aşkın kayıtlı vaka var. Eyaletlere göre verilen rakamlarda ise Teksas açık ara farkla önde gidiyor. On yıllık süreç içerisinde Teksas sınırları dâhilinde kayıtlı “çocuk gelin” sayısı 34 bin 793. Sherry Johnson’un eyaleti Florida 14 bin 278 sayısı ile ikinci sırada. Resmi kayıtlara ulaşıp istatistiği hazırlayanlar “Unchained at Last” adında çocuk evliliğine savaş açmış bir grup. Grubun ülke çapında bir çalışma yürüterek elde ettiği bilgilere bakılırsa Alaska, Louisiana ve Güney Carolina eyaletlerinde 12 yaş evlilikleri resmen mümkün ve gayet sıradan. Diğer eyaletlerde ise “14 yaş ve daha altı” şeklinde bir kategori var. Hükümet kayıtları da bu çalışmayı teyit eder nitelikte. Amerikan Nüfus İdaresi kayıtlarına göre 2014 yılında 15-17 yaş kategorisinde yapılan evlilik sayısı 57 bin 800 civarında. Herşey bir yana, asıl korkutan gerçek başka. Bugün bütün Amerikan eyaletlerinde “çocuk gelin” vakaları yasal durumda. Ebeveyn izni alındığı takdirde buna hiçbir engel bulunmuyor. Bazı eyaletlerde, örneğin resmi evlilik yaşının en düşük olduğu New Hampshire’da en azından 13 yaşın altında evlilik mümkün değil. Ancak Amerika’nın 27 eyaletinde böyle bir sınırlama da yok. Sherry Johnson vakasının yaşandığı Florida eyaletinde görüldüğü gibi 11 hatta daha küçük yaşlarda yapılan evlilikler kanun önünde geçerli.
New York gibi bir metropolde bile
Çocuk gelin olayını kırsal coğrafyalara özgü sanmak başka bir yanlış. Dünyanın en büyük metropollerinden New York’ta bile hukuki olarak mümkün. Aile rızası ve mahkeme kararı bulunduktan sonra – ki evlilik vakalarında bunları aşmak hiç de zor değil – New York şehrinde 14 yaşında bir kızın evlilik yapması yasal durumda. Bu durum şehir sakinlerini harekete geçirmiş görünüyor. Amy Paulin de bunlardan biri. New York 88. Bölge Demokratik Kadın Birliği üyesi Paulin, şehir meclisine küçük yaşta evliliklerin yasal olmaktan çıkması için kanun tasarısı sunmuş. 17 yaşın altında kesinlikle evlilik yapılmamasını, 17 yaşın da mahkeme kararına bağlı olması gerektiğini savunuyor. Birleşmiş Milletler nezdinde insan hakkı ihlali sayılan küçük yaşta evliliğin New York gibi bir metropolde nasıl olup da serbest olduğunu bir türlü anlayamadığını söylüyor. Tasarıyla ilgili olarak görüştüğü bir hukuk adamının sözleriyle hayli ümitlenmiş olsa da bunun bir temenniden öte gitmeyeceği ihtimali de söz konusu. Farkındalık amacıyla şehirde bir kampanya başlatan Paulin, geçen sene epey ses getiren bir eyleme imza attı. New York’un ünlü Times Meydanı’nda “çocuk gelin” gerçeği hakkında toplumsal tepki oluşturmak için yaşlı bir adama damatlık giydirdi. Ve gelinlik giydirdiği 12 yaşındaki bir kızın yanında “damat gibi durmasını” sağladı. Olayın videosu Youtube üzerinden 15 milyon hit aldı. Şehir neredeyse birbirine girdi. Hepsi güzel de, sonuçta değişen bir şey oldu mu? Elbette yok. New York’ta “çocuk gelin” yasası hala yürürlükte.
***
“Çocuk gelin” deyimi Amerikan gazetelerinde 1870’li yıllarda görülmeye başlandı. Bu, o zamana dek Amerikan toplumunda böyle bir vakanın olmadığı anlamına gelmiyor. Tam aksine, son derece yaygın olduğundan o vakte dek bahse değer olmadığının bir göstergesi. O yıllarda evlilik açısından en sık rastlanan yaş aralığı 14-17 idi. 12-14 yaş aralığındaki evlilikler de küçümsenmeyecek bir oranı temsil ediyordu. Bugün reşit olma yaşı olarak bilinen 18 yaş, kızların evlilik yapması açısından oldukça geç olarak algılanıyordu.
