2015’te, ABD’deki birçok kurum tarafından “en iyi üniversite” ilan edilen Williams Koleji, tarihinde sık rastlanan bu başarısı yanında mezun ettiği pek çok ünlü simayla da bilinir. Amerikan başkanlarından James Garfield, yönetmen Elia Kazan, AOL’un başkanı Steve Case bunlardan sadece birkaçı. Maskotu “mor inek” olan üniversitenin, mor renk hikâyesinde ise bir başka ünlü isim var: Winston Churchill’in ABD asıllı annesi Jennie.
Bu üniversitenin bizi ilgilendiren geçmişi ise 1806 yılına uzanmaktadır. Henüz o sene kayıt yaptırmış beş genç, okul yakınlarındaki bir çayırlık alanda dini konuları müzakere için toplanır. Ancak hava aniden kararır, gök gürültüleri eşliğinde dehşet bir yağmur başlar. Gençler, çareyi bir saman yığınının içine sığınmakta bulur ve tepelerinde şimşekler çakıyorken şu sözü verirler birbirlerine: “İsa’nın mesajı dünyayı fethedecek.”
Beş üniversiteli gencin “The Brethren” yani “Kardeşler/İhvan” adını verdiği küçük bir okul cemiyeti kısa zamanda dünya misyonerliğinin medar-ı iftiharı haline gelir. Kısaca ABCFM veya American Board olarak bilinen “The American Board of Comissioners for Foreign Missions” teşkilatının kuruluş hikâyesi böyle. 1812 yılında ilk misyonerlerini Hindistan’a gönderen teşkilat, Osmanlı topraklarını da ana hedeflerden biri olarak görmektedir ve en iyi yetişmiş elemanlarını sahaya gönderecektir.
Bu teşkilatın adı anıldığında ülkemizde akla gelen ilk isim Cyrus Hamlin olacaktır şüphesiz. Robert Kolej’in kurucusu sıfatıyla haklı bir üne sahip Hamlin dışında, hatırlanması gereken daha pek çok kimse var oysa. Mesela Elias Riggs…
Mehmet Ali Doğan tarafından Utah Üniversitesi’ne 2013 Mayıs’ında verilmiş doktora çalışması Elias Riggs üzerinden ABD eksenli misyonerliğin Ortadoğu macerasını konu ediniyor. Tam adı: ABCFM and Nominal Christians: Elias Riggs and American Missionary Activities in the Ottoman Empire/ABCFM ve İsmen Hristiyanlar: Elias Riggs ve Osmanlı İmparatorluğunda Misyoner Faaliyetleri.
Mehmet Ali Doğan’ın Heather J. Sharey ortaklığında yine Utah Üniversitesi Yayınları’ndan 2011 yılında çıkmış kitabı da aynı paralelde bir çalışmaydı: American Missionaries and the Middle East/Amerikan Misyonerleri ve Ortadoğu.
Elias Riggs’i tanımak, “Osmanlı’nın en uzun yüzyılını” doğru analiz edebilmeyi bir anlamda kolaylaştırıyor. Yirmi dil bilen, bunların on ikisinde uzmanlığı bulunan, dört dile çevirdiği İncil metni bugün hâlâ okunan, Bulgar milleti diye bir kavram ortada yokken Bulgarca gramer kitabı yayınlayıp bugün “Bulgar Milli Dirilişi”nin kahramanlarından sayılan, çalışmalarıyla “Bulgar Milli Kilisesi”ne giden yolu açan ve Yunan-Bulgar sınırının çiziminde hakem olarak tespitlerine başvurulan birisi mevzubahis…
Dahası var elbet. Sadece Bulgarlar için 500 civarında kitabı Bulgarcaya çevirip bastıran bu cevval misyoner, aynı zamanda binlerce insanı rahle-i tedrisinde tenvir etmeyi ihmal etmemiş. Üstelik “Mum dibine ışık vermez” sözünü yalanlarcasına ailesine de aynı ihtimamı göstermiş.
Çocukları, torunları, gelinleri ve damatlarıyla misyonerlik uğruna Merzifon’dan Antep’e, Anadolu’nun en ücra köşelerine at koşturan bir aile bırakmış ardında.
Henüz yirmi iki yaşında ve iki günlük evliyken ideallerinin peşinde uzak diyarlara yelken açan bir din adamının hikâyesi bu. 1832 yılında ayak bastığı Osmanlı topraklarında 1901 yılında ölene dek tam 69 yıl bıkmadan, usanmadan çalışan bir misyoner Elias Riggs. Osmanlı’nın en karışık zamanlarında Yunanları, Bulgarları, Ermenileri ve Keldanileri çok iyi tanıyan, dillerini ve kültürlerini uzmanlık derecesinde bilen, bilmekle kalmayıp onlara dönük çalışmalara yıllarını veren bir isim. Riggs ve benzerlerini iyi tanımak gerekiyor. Asırlar öncesinin büyük stratejisti Sun Tzu’nun da dediği gibi:
“Kendini ve rakibini iyi tanıyorsan, yüz savaşa da girsen mağlup olma korkusu yaşamazsın.”
Mehmet Ali Doğan kimdir?
Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler mezunu. Yüksek lisansı Türkiye-İsrail ilişkileri üzerine. Doktorasını ABD Utah Üniversitesi’nde misyonerlik üzerine yaptı. Ortadoğu coğrafyasındaki misyonerlik çalışmaları üzerine ulusal ve uluslararası pek çok tebliği bulunmaktadır.
“American Missionaries and the Middle East” adlı kitabı Utah University Press tarafından 2011 yılında yayınlanmıştır.
