Askerlerimiz Osmanlı’nın son dönemlerinden bu yana dünyanın dört bir yanına, barışı tesis etmek için gitti. Bu Mehmetçiklerden bir kısmı şehit düştü, şimdi dünyanın pek çok ülkesinde, toprağından kilometrelerce uzakta, Türk bayrağı altında ebedi istirahatgahlarındalar. 37 ülkede 81 şehitlikte on binlerce şehit Türk askeri yatıyor. Milli Savunma Bakanlığı’nca 34 ülkede 78 Türk şehitliği kabul görürken biri yapımı süren olmak üzere 3 ülkede de Türk şehitlerin yattığı toplu mezarlar bulunuyor.
Şehitliklerimizin çoğunda 1. Dünya Savaşı’nda 15 ayrı cephede savaşırken şehit düşen askerlerimiz yatıyor. 1. Dünya Savaşı’nın ardından gerek savaş bölgelerinde gerekse Türk askerlerin götürüldüğü esir kamplarının bulunduğu ülkelerde olmak üzere toplam 26 ülkede 54 Türk şehitliği yaptırılmış. Eğitim için gittikleri ülkelerde hayatını kaybeden subaylarımızın yattığı şehitlikler, ilk Türk pilotlar adına yaptırılan anıt mezarlar, batırılan savaş gemilerindeki askerler anısına dikilen şehitlikler var, her bir şehitliğin de ayrı bir öyküsü… Gerçek Hayat, Türk şehitliklerini araştırdı.
Japonya’dan İngiltere’ye
Malta’dan Hindistan’a kadar çok geniş ve farklı coğrafyalarda Türk şehitlikleri bulunuyor. Türk şehitliği bulunan ülkeler; Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Fransa, Güney Kore, Hindistan, Irak, İngiltere, İran, İsrail ve Filistin, İsveç, İtalya, Japonya, KKTC, Kosova, Letonya, Libya, Lübnan, Macaristan, Malta, Mısır, Myanmar, Polonya, Romanya, Rusya, Sırbistan, Suriye, Suudi Arabistan, Ukrayna, Ürdün, Yemen, Yunanistan olarak sıralanıyor.
On binler yatıyor
Yurt dışındaki Türk şehitliklerinde yatan askerlerimizin bilinen sayısı 35 bine yakın. Ancak sayıları bilinmeyen binlerce askerimiz için de yapılmış şehitlikler bulunuyor. Bazı şehitliklerimiz o kadar eski tarihlere dayanıyor ki, yapım tarihi bile bilinmiyor. Bilinen en eski şehitliğimiz 1617 yılında yapılan Yunanistan’daki Rodos Türk şehitliği. Şehitlikte, 1522 yılında Rodos’un fethi sırasında şehit olan askerlerimiz ile 1912 yılında Rodos’un İtalya tarafından işgali esnasında verilen şehitlerin mezarları bulunuyor. Kanuni Sultan Süleyman devrinde hizmet veren ünlü Türk denizcilerinden Murat Reis’in Türbesi de bu şehitlikte. En yeni şehitlik ise halen Lozan Anlaşması uyarınca Fransa ile Anıt inşa edilmesi amacıyla temasların sürdüğü Fransa’daki Çanakkale Türk Şehitliği olacak.
Binlerce kilometre uzakta
Türkiye’ye en uzaktaki şehitlikler Japonya, Güney Kore ve Mymanmar’daki Türk şehitlikleri. Bunlardan en ünlüleri Japonya’daki Ertuğrul Şehitliği. 1890 yılında yapılan şehitlikte, 533 Türk denizcisinin anıları gömülü. 14 Temmuz 1889’da Türk Donanması’na ait Ertuğrul Fırkateyni, 2. Abdülhamit’in özel elçisi Osman Paşa ile birlikte Japon İmparatoru Meici ve milletine dostluk ziyaretinde bulunmak için 655 mürettebatıyla yola çıkmış, ziyaretini tamamladıktan sonra 15 Eylül 1890’da geri dönen fırkateyn, 4 gün sonra, 19 Eylül 1890’da Oşima Adası kayalıklarına çarparak parçalanmıştı. Faciadan 69 denizci kurtarılmış, hayatını kaybedenlerden sadece 260’ının bedenlerine, Japon halkının gayreti ile ulaşılabilmişti. Ertuğrul Şehitliği, Japon milleti nezdinde de büyük önem taşıyor. Oşima Adası halkı, bağlı oldukları Kuşimoto Belediye Başkanlığı organizesinde Ertuğrul Şehitliği’nde her yıl anma törenleri düzenliyor. Törenlere her 5 yılda bir Türkiye ve Japon İmparatorluk ailesinden de katılım sergileniyor.
Ayrılır mı gönül candan Türkiye Azerbaycan’dan
Yurtdışında en fazla Türk şehitliği, 9 şehitlikle Azerbaycan’da, 8 şehitlikle KKTC’de, 7 şehitlikle Ukrayna’da, 6 şehitlikle İsrail-Filistin bölgesinde bulunuyor. Azerbaycan’daki Türk şehitliklerinin çoğunda Rus Kızılordu tarafından 1918’de işgal edilen Azerbaycan’a destek olmak için giden Türk askerler yatıyor. Gobustan Türk Şehitliği’nde dikili anıtın üzerine Azerilerin yazdığı şu ifadeler, minneti ve Türk-Azeri kardeşliğini en içten ifadelerle yansıtıyor: “Ayrılır mı Gönül Candan Türkiye Azerbaycan’dan”. Yine Bakü’deki Nohvani Türk Şehitliğinin mezar kitabesinde; “İşitip feryadını Azerbaycan’ın tereddüt etmeden imdada yetiştin, halkımın yolundan geçip canından ebedi şöhrete şana eriştin” ifadeleri dikkat çekiyor. Azeri halkını Ermeni zulmünden kurtarmaya gelen Türk askerlerinin hatırası ise, Nahçivan’da Haydar Aliyev Sarayı’nın yanında temsili olarak dikilen anıtta yaşatılıyor.
Kıbrıs’ın kahramanları
Kıbrıs’taki şehitliklerde ise daha çok Kıbrıs Barış Harekatı’nda hayatını kaybeden yüzlerce asker yatıyor. Yine milli mücadelede ve İngiliz himayesinde iken 1. Dünya Savaşı’nda esir kamplarında hayatını kaybeden askerlerin anısına yapılan şehitlikler de bulunuyor. Bunlardan Girne Deniz Şehitliği Anıtı, Kıbrıs Barış Harekatı sırasında 21 Temmuz 1974 günü Kocatepe Gemisi’nin batması sonucu şehit düşen 68 Türk denizcinin anısına 1 yıl sonra dikildi.
İlk şehit pilotlarımız Suriye’de
İsrail-Filistin bölgesinde ise 1. Dünya Savaşı’nda buradaki cephelerde İngilizlere karşı mücadele verirken şehit düşen binlerce asker yatıyor. Biri Gazze, biri Kudüs’te olmak üzere 6 Türk şehitliğine ev sahipliği yapan bölgede, bazı şehitliklerdeki mezarlar yerleşim yerlerinin altında kalmış durumda. İlk şehit pilotlarımızdan Yüzbaşı Fethi Bey ile Üstteğmen Sadık Bey de, İstanbul-İskenderi’ye uçuşunu tamamlamak üzere 27 Şubat 1914’te Şam’dan Kudüs’e gitmek üzere havalanırken, bu topraklarda (Teberiyye) şehit düşüyor. Cenazeler Şam’da bulunan Selahattin Camii’ne nakledilse de şehit olan ilk Türk havacıları anısına uçağın düştüğü yere anıt dikiliyor. Şehitlik, Teberriye Türk Hava Şehitliği Anıtı olarak 1914’te yapılıyor. İsrail’de 1. Dünya Savaşı sırasında Beer Sheva Cephesi’nde şehit olan askerlerimizin anısına 2002’de yapılan Beer Sheva Şehitlik Anıtı ise, 2008’de Türkiye’den Atatürk büstü getirtilmesinden sonra Mustafa Kemal Atatürk adını alan meydanda bulunuyor. Şehitlikte 298 Türk şehit yatıyor.
Selahaddin Eyyübi’nin yanında yatıyorlar
Suriye’de bulunan üç şehitlikten Türk Hava Şehitliği’nde uçakları İsrail’de düşen Yüzbaşı Fethi Bey ve Üstteğmen Sadık Bey’in naaşları bulunuyor. Şehitliğin bulunduğu Şam Emeviyye Camii’nin avlusunda ayrıca Selahaddin Eyyübi’nin türbesi yer alıyor. Şehitlik, ilk şehit pilotlarımızdan olan ve 11 Mart 1914’te Yafa Dağı civarında denize düşen Üstteğmen Nuri Bey’e de ev sahipliği yapıyor. Suriye’de ayrıca, halen devam eden iç savaşta IŞİD tehdidi dolayısıyla taşınmak zorunda kalan Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin dedesi Süleyman Şah ve iki muhafızının mezarının bulunduğu Süleyman Şah Türbesi bulunuyor. Suriye’deki üçüncü şehitlik ise Halep’teki Katma Şehitliği. Burada, 1. Dünya Savaşı sırasında İngiliz Kuvvetleri tarafından işgal edilen bölgeyi savunmak üzere Mustafa Kemal komutasında müdafaa hattı oluşturan 7. Ordunun binden fazla şehit askeri yatıyor.
İngiltere’ye eğitime gittiler dönemediler
İngiltere’deki 3 şehitlikten Brookwood Şehitliği’nde, 1943 yılında İngiltere’ye pilotluk eğitimi için gönderilen 30 teğmenden eğitim sonuna kadar şehit düşen 15 teğmen yatıyor. Şehitlikte ayrıca, 1959 yılında düşen THY uçağı mürettebat ve yolcuları anısına da bir kitabe bulunuyor. İngiltere’de 1850’de inşa edilen Portsmouth Deniz Şehitliği ise 1850 yılında Portsmouth’a seyir ve topçuluk eğitimi için giden Mirat-ı Zafer ve Sirag-ı Bahri adlı iki fırkateynin mürettebatından, salgın hastalık ve kazalar dolayısıyla vefat eden 26 denizciye ev sahipliği yapıyor.
Prusya Kralı’ndan sefire büyük jest
Almanya’da ise Berlin Türk Şehitliği’nin ilginç bir öyküsü var. Osmanlı Sultanı 3. Selim’in, Prusya Kralı 3. Friedrich Wilhelm nezdindeki ilk daimi sefiri Ali Aziz Efendi’nin Berlin’de 29 Ekim 1798 günü vefat etmesi üzerine, o devirde İstanbul’a nakil imkanı olmadığı için, Kral 3. Friedrich Wilhelm, parasını kendisi ödeyerek bir parça toprak satın alıyor ve burayı Ali Aziz Efendi’nin defnine tahsis ediyor. Böylelikle bir Türk Mezarlığı halini alan yerin gerçek bir şehitliğe dönüşmesi ise 1. Dünya Savaşı sırasında yaralanıp tedavi için Almanya’ya getirilen Osmanlı askerlerinden hayatını kaybedenlerin buraya gömülmesi ile oluyor. Şehitlikte 2. Dünya Savaşı’ndan sonra 200’ü bulan mezarların halen 150 kadarı muhafaza ediliyor. 2 bin 550 metrekarelik şehitlik arazisi üzerinde bugün 5 bin kişilik Berlin Şehitlik Camii ve kültür merkezi de bulunuyor.
1. Dünya Savaşı çok can yaktı
Türk askeri, en çok şehidini ise 1. Dünya Savaşı’nda verdi. 2.5 milyon kişilik Türk ordusunun katıldığı 1. Dünya Savaşı’nda 375 bin askerimiz şehit, 202 bin askerimiz ise esir düştü. Osmanlı Devleti’nin Kafkasya, Irak, Sina-Filistin-Suriye, Yemen, Hicaz, Süveyş Kanalı, Çanakkale, Galiçya, Makedonya, Romanya, İran ve Libya cephelerinde savaştığı 1. Dünya Savaşı’nda şehit düşen askerler bugün 26 ülkede bulunan 54 şehitlikte yatıyor. Bu şehitliklerin 36’sı savaşın geçtiği bölgelerde, 18’i ise esir düşen askerlerin götürüldükleri esir kamplarının olduğu yerlerde bulunuyor.
Anadolu’nun Aslan Mehmet’i
Çek Cumhuriyeti’nde 1. Dünya Savaşı’nda Galiçya Cephesi’nde savaşan askerlerden yaralı ve hasta olanların götürüldükleri Hodonin Hastanesi’nde vefat edenlerin defnedildiği, 378 şehidin yattığı Hodonin Türk Şehitliği kitabesindeki şu sözler dikkat çekiyor: “Anadolu’nun aslan Mehmet’i mekanı cennet, üstünde Ulu Tanrının rahmeti, anavatan onlara hasret onlar anavatana, yolcu Fatiha oku burada yatana.” 1. Dünya Savaşı şehitlerimizin yattığı Türk Şehitlikleri bulunan diğer ülkeler; Rusya, Irak, Suriye, Bulgaristan Varna, İran, Macaristan, Romanya, Suudi Arabistan, Yemen, Yunanistan, Kıbrıs, İsrail, Ukrayna, Ürdün, İsveç, Fransa, Almanya, Azerbaycan, İngiltere, Lübnan, Malta, Polonya, Sırbistan olarak sıralanıyor.
Resmi listede yoklar
Yine 1. Dünya Savaşı’nda şehit düşen askerlerin yattığı Lübnan’daki Türk Şehitliği ile Fransa’da yapımı için diplomatik temaslar süren şehitlik ve İsveç’te Ruslar’ın trenlerin yük vagonlarına doldurarak kutuplara gönderdiği Türk esirlerden hayatını kaybedenlerin yattığı Haparanda Türk Şehitliği bulunuyor. Ancak bu şehitlikler henüz Milli Savunma Bakanlığı’nın resmi şehitlik
