1947 yılında BM tarafından özel statüsüne erişen Kudüs, 1948 yılındaki Arap-İsrail Savaşı sonrasında soğuk savaş yıllarındaki Berlin gibi Kudüs’ün doğusu ve Kudüs’ün batısı olmak üzere ikiye bölündü. BM’nin 1947’deki planına göre yüzde 55 Yahudilere, yüzde 45 Filistinlilere ayrılmış olan Kudüs toprakları, Arap- İsrail Savaşı sonrasında yüzde 78 gibi bir nispetle İsrail işgali altına girdi. Geriye kalan yüzde 22’lik kısım ise Filistinlilere bırakıldı. Fakat bu savaş sonucu Kudüsteki Filistinli nüfusu giderek azalmaya başladı. İsrail’in çeşitli bölgelerde ve köylerde yaptığı katliamlarla Filistinlileri göçe zorladı. 1948 yılının Nisan ayında Deyr Yasin köyündeki 250 sivil Filistinlinin katledilmesi bu saldırıların en bilinenlerinin başında gelir. Özellikle bu hâdise sonrasında Kudüs’deki Müslümanların sayısı 70 binlerden 3 bin 500’lere kadar düşmüştü.
SÖZDE ÜRDÜN’ÜN KONTROLÜNDE
1948’deki Arap İsrail Savaşı sonrası Kudüs’ün doğusunun kontrolü Ürdün’e verilmişti. Kudüs’ün bir bölümü insansız bölge olarak ilan edilmiş, hastane ve İbrani Üniversitesinin olduğu bölüm ise İsrail’in kontrolüne bırakılmıştı. Kudüs doğusunda Ürdün’ün kontrolü 1967’deki Altı Gün Savaşlarına kadar sürdü. İsrail 1967’deki savaştan sonra şehrin önemli bölgelerine Yahudi yerleşimleri için inşa faaliyetlerini arttırdı. Böylelikle Kudüs’ün bağlantısı diğer Filistin şehirleriyle duvar ve İsrail’in güvenlik noktaları vasıtasıyla kesildi.
KUDÜS’ÜN TAMAMI İŞGAL ALTINDA
1967’deki ‘Altı Gün Savaşı’ sonrası Filistinlilerin kontrolü altındaki yüzde 22’lik kısım da İsrail tarafından işgal edildi. İsrail, Doğu Kudüs’ü kendi kurduğu Kudüs belediyesine dâhil etti. Geçen yıl Donald Trump’ın Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanımasının kararı İsrail tarafından 1980 yılında alınmıştı. İsrail Parlamentosu Knesset Kudüs’ün tamamını İsrail’in “bölünmez ezeli başkenti” ilan eden Kudüs yasasını 1980’de onayladı. Kararın ilan edildiği yıllarda BM’nin kararı tanımaması dolayısıyla hiçbir ülke Kudüs’te büyükelçilik açmadı. Bu karar ile Kudüs’te Yahudi yerleşimlerini daha da arttıran İsrail, kuzeyde Ramallah’tan güneyde el-Halil’e uzanan “Büyük Kudüs”ü inşa etmeye başladı.
GÜNÜMÜZDE DURUM NASIL?
ABD Kongresi 1995 yılında aldığı bir kararla ABD büyükelçiliğinin Tel Aviv’den Kudüs’e taşınmasını onaylasa da, ABD başkanları altı aylık periyodlar halinde bu kararı erteliyorlardı. Geçen yıl Trump ABD’nin İsrail Büyükelçiliğini Kudüs’e taşıyacağını söyleyip büyükelçiliğin inşaatına başlaması bölgedeki yeni sorunların habercisi olarak görülüyor. Türkiye’nin öncülüğü ile BM’de başlatılan oylama ile ABD Başkanı Donald Trump’ın Kudüs kararının hükümsüz olduğunu savunan karar tasarısı, 9’a karşı 128 oyla kabul edildi. Oylamada 35 ülke çekimser kalmıştı.
Oturma izinleri iptal edilen, Kudüs’te çalışmaları zorlaştırılan, ağır vergiler altında yaşayan Filistinlilerin bölgedeki varlığı gün be gün azalıyor. Kudüs’te yaklaşık 875 bin kişi yaşıyor. Nüfusun yüzde 37’sini Filistinliler, yüzde 61’ini de Yahudiler oluşturuyor.
İslam dünyasının Irak, Suriye, Yemen’de iç savaş içerisinde olması, Suudi Arabistan, BAE ve Katar’ın birbirleri ile girdiği varlık mücadeleleri dolayısıyla Müslümanların mukaddes merkezi Kudüs-ü Şerif, yalnızca Filistinlilerin izzetli mücadeleleri ile İslam şehri olmaya devam ediyor.
TÜRKİYE’NİN SİYASİ BAŞKONSOLOSLUĞU VAR
Filistinlilerin gönlünde yatan yabancı ülkelerinin bayraklarının Kudüs’te dalgalanması. Ancak, İsrail işgali son bulmadan fiilen Kudüs’te yabancı elçilik misyonu açmaları mümkün görünmüyor. İsrail’in kontrol ettiği bu bölgede, onların isteği dışında diplomatik görevlilerin adım atması bile imkansız.
Kudüs’te aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 10 ülkenin 1948’den önce İngiliz mandası altında açıldığı için statü ile temsilciliği bulunuyor. Türkiye’nin 1925’te açılmış olan Kudüs Başkonsolosluğu aynı zamanda siyasi bir temsilcilik. İsrail’i rahatsız etmeye devam etse de Türkiye, 2005’ten bu yana Kudüs Başkonsolosluğuna büyükelçilik seviyesinde atama yapıyor. Türkiye’nin şu andaki Kudüs Başkonsolosluğunu ise kıdemli bir büyükelçi olan ve Müslümanlarca sevilen Gürcan Türkoğlu yürütüyor.
